با آنکه شرکت‌های خلاق، پیشران زیست بوم صنایع خلاق و تشکیل‌دهنده اصلی آن هستند، از حمایت هیچ سند بالادستی و کلانی برخوردار نیستند. حال این صنایع منتظر ابلاغ «سند ملی توسعه فناوری های فرهنگی و نرم» هستند.
به نقل از خبربزار؛ در سال 2019، مراجع رسمی بین المللی، آمار تولید نفت در جهان را به صورت میانگین، روزانه 75 میلیون بشکه اعلام کرد. قیمت نفت در این سال، بین 60 تا 70 دلار در نوسان بود که اگر بخواهیم میانگین آن را در نظر بگیریم، می شود 65 دلار برای هر بشکه نفت. اگر با ماشین حساب، رقم تولید روزانه نفت را در رقم میانگین قیمت آن ضرب کنیم، می‌شود 4 میلیارد و هشتصد و هفتاد و پنج میلیون دلار در روز. خب، حالا ضرب در تعداد روزهای سال بکنیم، یعنی 365 می‌شود یک هزار و 779 میلیارد و 375 میلیون دلار. این رقم، درآمد سالیانه همه کشورهای نفتی در سال 2019 است. در سال 2020 با توجه به شیوع ویروس کرونا، بازارهای نفتی، به شدت، هم در تولید و هم در قیمت دچار افت شدیدی شدند. در سال جاری میلادی هم، شرایط تقریبا شبیه به سال 2019 است. این رقم‌ها را به خاطر داشته باشید، چون می‌خواهیم درباره موضوع مهم‌تری، صحبت کنیم. موضوع مهم‌تر؛ «اقتصاد خلاق و صنایع فرهنگی» است.
آمارها می‌گویند صنایع خلاق و محصولات فرهنگی و فناوری‌های نرم با قابلیت تولید 2250 میلیارد دلار ارزش اقتصادی و ایجاد حدود سی میلیون شغل در دنیا دارند. باز هم رجوع کنیم به ماشین حساب‌مان؛ اقتصاد خلاق در جهان، بیش از 470 میلیارد دلار در سال، خلق ثروت کرده‌است. همه این اعداد و ارقام، در مراجع رسمی جهانی، قابل مشاهده هستند و هیچگونه دستکاری در آمار، در کار نبوده است.
صنایع خلاق چرا مهم‌اند؟
این عدد و رقم‌ها را بیشتر برای آن کسانی آوردم که برایشان اقتصاد مهم‌تر است و البته که مهم است. اما مولفه‌ای که فکر می‌کنم مهم‌تر و ارزشمندتر از این عددها باشد، فرهنگ، هویت، نشاط، آرامش، امنیت، محیط زیست و دیگر مباحث مرتبط با اینهاست. صنایع فرهنگی، همه این چیزهای خوب را با خودش دارد و همه آن چیزهای بدی که نفت و اقتصاد نفتی گرفتارش شده است را ندارد.
صنایع خلاق و محصولات فرهنگی، گرچه در ایران عزیز ما، سابقه‌ای دیرینه و باستانی دارد، اما با توجه به تغییر و تحولات سالیان گذشته و همچنین تاثیرپذیری افراطی از اقتصاد منبع محور، به ویژه نفت، داشته‌های دیرینه ما، اغلب به فراموشی سپرده شده‌اند. از بنای همچنان برافراشته چغازنبیل در خوزستان تا پاسارگاد شیراز و شهر سوخته در سیستان و عمارت شمس‌العماره در تهران که فاصله‌ای بیش از سه هزار ساله با یکدیگر دارند، هزاران نشانه به جا مانده که ثابت می‌کند ما ایرانیان دست بلندی بر آتش اقتصاد خلاق و خلاقیت‌های اقتصادی داریم. اما، امان از این وابستگی به نفت و سرمایه‌های زمینی و زیرزمینی. افیون نفت، در یکصد سال گذشته، امان‌مان را بریده و نگذاشته که چابک و سرحال، از توانایی‌هایمان استفاده کنیم. اما در سال‌های اخیر با افت شدید ارزش نفت، زهر این وابستگی و اعتیاد، آرام آرام از تن ما بیرون رانده شده است که وقتی دقت می‌کنیم می‌بینیم مشکلات و رنج‌های اقتصادی در این دوران، حاصل همان ترک و رهایی از افیون زدگی نفتی بوده است. می‌بینیم که دشمنان و مخالفان ما، هر چه با تحریم خواستند به تسلیم وادارمان کنند، نتوانستند. می‌بینیم که امروز توانسته‌ایم دست بالا را در منطقه داشته‌باشیم و پیشرفت‌های علمی و فناوری‌مان، یک به یک بروز کند. اما همه اینها کم است. در برابر غنای تاریخی و فرهنگی و علمی ما، این اتفاقاتی که افتاده، قانع‌کننده نیست. می‌دانیم که جای ما اینجا نیست. اقتصاد خلاق و دانش بنیان، می‌تواند که در چابکی و جهندگی ما تاثیر بگذارد و بالا ببردمان.
به همین خاطر است که می‌گوییم اقتصاد دانش‌بنیان و صنایع خلاق بسیار مهم است. فناوری‌های نرم و صنایع خلاق، بر نوآوری‌های اثرگذار است. به جریان آزاده ایده‌ها کمک می‌کند، خلق مفاهیم تازه را سهل می‌سازد و نوآوری را شتاب می بخشد. از سوی دیگر، اثرگذاری فرهنگی هم به واسطه صنایع خلاق، نمایان می‌شود. بر همین اساس، تنوع فرهنگ بومی و ملی‌مان حفظ می‌شود، می‌توانیم از فرهنگ‌مان دفاع فعال و کارآمد کنیم و همچنین، فرهنگ ایرانی-اسلامی مان را به جهان در شکل و شمایلی جذاب و کارا، صادر کنیم. اینها برای ما آورده‌های بسیاری می‌آورد. چرخ‌های اقتصاد و اشتغال ما سریع‌تر خواهد چرخید و آبادانی‌های ماندگاری، حاصل خواهد شد. در نتیجه ثروت، به شکل تمیز و نظیف‌اش، تولید می‌شود، گردش مالی در بازار، سریع‌تر و حجیم‌تر خواهد بود، مبادلات خارجی مان افزایش خواهد داشت و در نتیجه اینها، فقرزدایی به ثمر خواهد نشست که در این شرایط، مهر توسعه پایدار، نمایان و جاویدان خواهد شد.
علاوه بر اینها، اثرگذاری اجتماعی صنایع خلاق و فناوری‌های نرم، آنچنان مهم و ارزشمند است که دولتمردان و مسئولان هوشمند و آینده نگر، هیچ‌گاه چشم از آن بر نخواهند داشت. آنچه که صنایع و اقتصاد خلاق می‌تواند برای جامعه ما به ارمغان آورد، الماس درخشان خودباوری است. «ما می‌توانیم» ها و «ایران قوی» ها به ظهور می‌رسند. همبستگی و وحدت نیز زنجیروار، میان همه شهروندان حاکم خواهد شد و در نتیجه فرهنگ عمومی ارتقا خواهد یافت. در چنین شرایطی است که می‌توانیم نام یک جامعه توانمند، پویا، انقلابی و سرآمد، بر خود بگذاریم. همه این فواید و ثمرات اقتصاد و صنایع خلاق، ما را از یک سو صاحب اقتدار و امنیت پایدار می‌کند و از سوی دیگر نیز، محیط زیستی سالم و رو به رشد، و اقتصادی قدرتمند پیشِ روی مان قرار خواهد داد. همه این ادعا، در عمل ثابت شده‌است و می‌شود نمونه موفق آن را در کشورهایی مانند کره جنوبی و استرالیا شاهد بود. گر چه بسیاری دیگر از کشورهای پیشرفته و سرآمد جهان نیز در این عرصه دائما فعالیت می‌کنند و دستاوردهای درخوری را کسب کرده‌اند.
حالا که اهمیت اقتصاد خلاق و فناوری‌های نرم، قابل اثبات است، نقش نخبگان و سرآمدان را در این عرصه، برجسته تر می‌کند. نخبگان، با رسوخ در بطن زندگی و سلایق مردم، می‌توانند تفکر خلاقانه را در اذهان جامعه، پرورش دهند تا حلاوت سودمندی صنایع خلاق را مردم در زندگی شان، بچشند. بهترین مسیر، تاسیس و راه اندازی شرکت‌های خلاق است که با توجه به آغاز شکل‌گیری زیست بوم صنایع فرهنگی و خلاق، این شرکت‌ها خون تازه‌ای در رگهای پیشرفت و بازاندیشی دانش عملی، پمپاژ می‌کنند.
خانه هایی که آباد می‌کنند
تازگی‌ها، به مدد ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش بنیان و صنایع نرم و خلاق، خانه‌های خلاق و نواوری در استان ها راه اندازی شده است و فناوری در حال راه اندازی است و با تکمیل شدن فرآیند زیست بوم خلاق در کشور، بر تعداد این خانه نیز افزوده می‌شود. این خانه‌ها، بلد راه هستند. به صاحبان ایده و آدم‌های خلاق، راه را نشان می‌دهند و از انحراف و هرزروی استعدادها و انرژی‌های کارآفرینانه، جلوگیری می کنند. محل استقرار شرکت های نوپا هستند زیرساخت مشاور حامی به آنها می‌دهند و در توانمند‌سازی استارت آپ‌ها می‌کوشند با تکمیل این زیست بوم، ما یک منبع اقتصادی پایدار خواهیم داشت که منابع و سرمایه‌های انسانی بر آن، حکمرانی می‌کنند و منابع زمینی و زیرزمینی، نقش پشتیبان را به خود می‌گیرند و از نقش وابسته کردن ما به خودشان، کوتاه می‌آیند.
اقتصاد خلاق، یک سویه و نمای مهمی را دارد و آن، نیروی انسانی محور بودن‌اش است. اگر این اقتصاد به درستی در جریان بیفتد، جامعه با نشاط و سرزندگی همراه خواهد شد و هر آنگاه که جامعه صاحب نشاط و سرور باشد، جامعه‌ای پویا و قدرتمند خواهد بود. در این شرایط، سرمایه‌گذاری بر روی ایده‌ها و خلاقیت‌ها، در سبد مردم راه می‌یابد و هر کسی می‌تواند هم خود خلاق باشد و هم از خلاقیت دیگران پشتیبانی کند. در نتیجه، حاصل این معامله، ترکیب برد-برد است.
اکنون سهم ایران از گردش مالی اقتصاد خلاق در جهان، حدود 100 میلیون دلار است که با داشته‌ها و توانمندی‌های ما خوانایی ندارد. یکی از دلایلی که ما با دانستن مشکلات و راه حل‌های آن، نمی‌توانیم به سرعت، مسائل‌مان را حل کنیم، این فردمحور بودن است و نبود زنجیره کامل تولید از ایده تا محصول و از محصول تا بازار و صادرات. باز هم تاکید می‌کنم که اگر زنجیره و زیست‌بوم صنایع خلاق و فناوری‌های نرم در کشورمان شکل بگیرد، بسیاری از مشکلات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی مان برطرف خواهد شد.
به یاری مان بشتابید
اما اینجا ما یک مشکل بزرگ داریم؛ با آنکه شرکت‌های خلاق، پیشران زیست بوم صنایع خلاق و تشکیل‌دهنده اصلی آن هستند، از حمایت هیچ سند بالادستی و کلانی برخوردار نیستند. این، معضل و خلاء بزرگی است. در همین راستا، ستاد فرهنگسازی اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی با کمک و همت شورای عالی انقلاب فرهنگی، «سند ملی توسعه فناوری های فرهنگی و نرم» را تدوین کرده و هم اکنون در دفتر رئیس جمهوری محترم، آماده ابلاغ است. امیدواریم که این ابلاغ هر چه زودتر صورت گیرد تا گشایش مهم و بزرگی را در فرآیند تکمیل زیست صنایع خلاق شاهد باشیم.
با توجه به ظرفیت‌های ملی، بومی و منطقه‌ای کشور در حوزه‌های مختلف صنایع فرهنگی از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی هم در همین یک خواسته و تقاضا داریم؛ در طرح جهش تولید اقتصاد دانش‌بنیان، سهم صنایع و شرکت‌های خلاق را در نظر بگیرند. این توجه، می‌تواند نور امیدی را بر دل صاحبان ایده‌ها و کسب و کارهای خلاقانه بتاباند و جامعه را از ثمرات بسیارش بهره‌مند سازد. به موازات حمایت نمایندگان محترم، اتاق‌های بازرگانی هم نقشی تعیین کننده و تسهیل کننده در زیست بوم اقتصاد خلاق ایفا می‌کنند.
به یاد داشته باشیم که اقتصاد خلاق، می‌تواند یک سیستم و فرآیند مثبت، کم خرج و پربازدهی را برای عموم جامعه ایجاد کند. فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و خلاق، همان چیزی است که تاریخ و تمدن قابل دفاع ما، در خود دارد. با توجه به داشته‌های تاریخی، فرهنگی، انسانی و جغرافیایی امروزمان، می‌توان با قاطعیت گفت که شکل‌گیری زیست بوم اقتصاد خلاق، برای ایران اسلامی یکی از ضروری‌ترین کارها و البته از پربرکت‌ترین کارها خواهد بود. همه چیز برای سربلندی ما مهیاست و فقط کافی ست که بلندتر بگوییم: «ما می توانیم».
پرویز کرمی؛ دبیر ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان و توسعه فناوری های نرم و هویت ساز
